Egn’exposiziùn an mimorgia digl on da lavegnas 1975

An Valragn saragord’ign uss antoc’igls 6 d’avregl cun egn’exposiziùn comemorativa da lezs evenimaints ca vevan caschuno igls 1975, ca la valada eara isolada digl tutafatg par egn’eanda. Egn savund-indigen, c’eara betga ple rivo gio la Bassa, â fotografo quels evenimaints.

Quels maletgs ân animo Claudia ­Danuser, respunsabla par cultura a turissem, da retschartgear davart que tema. Amparànd pardetgas digl tains, gli â radetg blear material a raquintaziùns da la nevera grànda c’â radetg passa dus meters nev nova trànter igls 4 ad igls 6 d’avregl. Quel â caschuno pliras lavegnas c’ân disfatg divers clavos a pùnts a curvato l’A13 trànter Novagnas a Ragn (Hinterrhein).

La ple grànda lavegna e sbuada a Medel. Ella â safarmo pér sut la baselgia, c’â pudieu taner petg, mo betg ascheia egna tgea da vacànzas survart. Igl stradùn naziunal â gieu da vagnir saro par egn’eanda, antoca la nevaglia e stada rumida ad igl passadi puspe sir.

Las ragurdànzas – la basa par l’exposiziùn

«Sen fundamaint da tut quellas infurmaziùn davart igls evenimaint d’avànt 50 ons, sund jou vagnida animada da deditgear egn’exposiziùn a que tema», gi Claudia Danuser, «parquegl ca lavegnas en anzatge vital par quella valada, cumbagn c’igls vitgs earan mena propi periclitos, parquegl ca las lavegnas bandùnan par regla betga las vals.» Parquegl e’gl strusch raschieni d’unfrendas, cun exzepziùn da la lavegna digls 1977 trànter Novagnas a Ragn, noua ca dus autos en vagnieus sataros, ad egn digls quater passaschiers e mort. Quegl â caschuno c’igl Cantùn â biagieu egna galareia an que liac.

La vischnànca da Medel â ear construieu lavineras anviers igl Schollahorn, alura egn grànd sacrifezi par que pintg vaschinadi. Mo graztga ad aranschamaints da benefezi gio Turitg ad igl incànt d’egn maletg dad Alois Carigiet glis e’gl gartagieu da finanztgear las lavineras. Oz para la Valragn pulit sira partutgànt lavegnas. Schagea c’igl vean rapurto an documaints digls 1800 a 1809 da talas ca vegian taro clavos dafor las vischnàncas.

An cunlavur cun la populaziùn

Mo parfegn digl unviern cun la ple bleara nev, igls 1951, e la Valragn vagnida schinageada da mortoris, malgro las tàntas lavegnas. Me c’igls transports da vivànda eara interruta, ad a Ragn tanscheva la nev antoc’igl amprem plàn sura, ascheia c’i vevan stgavar stgealas an la nev par rivar an las tgeas. Critica eara la situaziùn ear par las salvaschegnas ca vagnevan par part spindradas e parvasidas antoca parmavera.

La vernissascha da l’exposiziùn «Laubana» – igl pled gualser par lavegna – e stada visitada orainframeing bagn. Egna tschuncàntegna e safulanada agl Clavo 13, agl Vitg sura. Capevel ca Luisa Baselgia, la magnafatschenda da cultura a turissem Valragn, e samussada incantada da l’avertura a da l’exposiziùn. «Igl ple custevel da que evenimaint cultural e’gl, c’igl nus e gartagieu da plidantar ad d’involver la populaziùn.»