In quist cas: proteger avant co ütilisar

Il Güdisch federal ha decis cha’l proget per transfuormar l’Alp Sprella in üna chamonna dal Club alpin svizzer (CAS) cuntrafetscha a la ledscha valenta – in prüma lingia a la ledscha davart la planisaziun dal territori. Quella prescriva per edifizis dadour las zonas da fabrica cha là possan gnir realisats tals progets be schi sun explicitamaing necessaris in quel lö (il principi da la «Standortgebundenheit»). Intant cha la preinstanza, il Güdisch administrativ dal Grischun, vaiva amo confermà quel principi in quist cas, es quai uossa oter. Tant ils recurrents e las recurrentas, sco eir l’Uffizi federal d’ambiaint (BAFU) e l’Uffizi federal da svilup dal territori (ARE) ed a la fin uossa eir il Güdisch federal vegnan ad üna conclusiun cuntraria.

La sentenza da 14 paginas es interessanta impustüt in ün punct. Il gremi da tschinch güdischs a Losanna intuna in seis verdict cha la colliaziun relativa cul lö saja da valütar tenor criteris spüramaing objectivs. Cha imaginaziuns subjectivas o giavüschs da singulas organisaziuns o persunas, e quant opportun e confortabel ch’ün edifizi es, nu possan esser criteris valabels. 

Our’d vista dals iniziants e da las iniziantas dal CAS e dal Cumün da Val Müstair esa a prüma vista inclegiantaivel cha la fabrica d’üna chamonna alpina – culla pussibiltà da pernottaziun e restoraziun illa Val Mora – füss statta turisticamaing attractiva. La val laterala füss gnüda averta per ün nouv segment da giasts.

Ma il Güdisch federal ha decis inandret, resguardond cha in connex culla «colliaziun cul lö» saja da dar priorità als interess da la protecziun da la natüra e da la cuntrada.

Prüma es la cuntrada alpina in general hoz plü co mai suot squitsch. Id es d’eminenta importanza – güsta in temps cha l’uman ha l’impreschiun da stuvair ragiundscher ils territoris ils plü lontans dal muond – da preservar lös da refügi sco la Val Mora per pudair as retrar e per proteger d’üna ulteriura ütilisaziun. La fabrica dad ün albierg confortabel cun ustaria nu vess quia be attrat daplü giasts, mabain eir pretais ün provedimaint e mantegnimaint permanent da l’infrastructura.

Per la seguonda resta la perla da la natüra, chi’s rechatta in üna cuntrada d’importanza regiunala «Val Mora – Val Vau», eir inavant accessibla illimitadamaing. Viandantas, bikers o alpinistas pon far eir in avegnir lur gitas sco fin qua – simplamaing davent da la val principala. Cha quai sun per part spassegiadas e gitas sfadiusas, quai nu metta ingün in dumonda.

Però precis quai po eir esser la fascinaziun dad üna tala gita in muntogna. Implü as poja reservar fingià hoz il modest allogi da l’Alp Sprella chi ha eir ün’infrastructura per cuschinar, schabain sainza aua currainta, sainza forza electrica e sainza rait per telefonia mobila. Eir vi da quai nu müda la sentenza inguotta.   

Perquai terza: Nu s’affan güsta quellas pitschnas spüertas da nischa stupend culla filosofia dal Parc da natüra Biosfera Val Müstair? S’inclegia sco cumplettaziun al rest da la spüerta. Perquai cha fingià hoz daja in tuot la regiun da la Biosfera üna gronda quantità da sendas attractivas, gitas da bike per mincha livel ed ün’offerta richa e variada da pernottaziuns e gastronomia.

Implü s’ha il CAS – sco iniziant da quist proget da chamonna – miss svess gronds böts in connex culla persistenza. «Experienzas autenticas illa natüra sun preziusas. Ellas dessan esser pussiblas eir a noss abiadis ed a nossas abiadias. Perquai sun territoris na accessibels da grond’importanza – e per quels s’ingascha il CAS daspö lönch», staja scrit sülla homepage. Quista tenuta sta per part in cuntradicziun culs plans per l’Alp Sprella.   

La decisiun dal Güdisch federal muossa cha’ls criteris «proteger» ed «ütilisar» la cuntrada ston gnir examinats, pasats e valütats precautamaing. Cha l’idea da la protecziun ha guadagnà in quist cas, e cha la Val Mora po mantgnair tant sco pussibel sia autenticità sco vallada pac accessibla, quai es dimena da beneventar.