Premià trais projects

Dumengia ha gì lieu a Berna il segund creaton rumantsch. Radund 25 persunas èn sa participadas ed han contribuì ideas per promover la lingua rumantscha. Or da las ideas hai dà concepts e projects ch’èn vegnids preschentads ad ina giuria. E quella ha premià trais projects cun mintgamai 4000 francs.

parter

«Igl è mega cool da s’engaschar per il rumantsch. E cura che jau hai udì ch’i dettia in creaton rumantsch a Berna, sun jau subit ma decidida da vegnir a tadlar tge ideas ch’ils auters han e natiralmain hai jau era vulì contribuir mias atgnas ideas», declera Daniela ­J­eitziner, ch’è da nov en la suprastanza da l’uniun per famiglias rumantschas a Berna.

Radund 25 persunas rumantschas èn vegnidas en il PROGR a Berna per inoltrar lur ideas, discutar ed elavurar projects per la diaspora. Moderà tras il segund creaton rumantsch ha principalmain Barbla Etter, la co-presidenta da la Pro Svizra Rumantscha (PSR). Organisà l’eveniment ha la PSR cun sustegn da la Lia Rumantscha (LR) e divers commembers da l’uniun per inscunters da famiglia a Berna.

Il resultat da pliras uras discussiun

Cumenzà ha il di cun in sguard enavos. Trais victurs da l’onn passà han declerà tge ch’ha funcziunà bain e nua ch’i ha dà craps da stgarpitsch. Vinavant èsi ì cun rimnar tut las ideas ed in’introducziun en la metodica da lavurar. Or dad otg ideas inoltradas ha la cuminanza decidì da persequitar en il decurs dal di tschintg projects. Quai eran tranter auter:

  • metter ad ir ina scola sin rodas per uffants da la diaspora che vulessan emprender rumantsch;
  • fundar ina sort institut u academia rumantscha che s’occupa da lavur scientifica e cun lavurs che gidan da promover la diaspora;
  • Plinavant quels trais projects che han alura era persvadì la giuria (per ils detagls guarda box):
  • Il pubquiz rumantsch – ina seria dad occurrenzas che pudessan vegnir fatgas en plirs lieus;
  • ils tunins – istorgias electronicas rumantschas per uffants;
  • il forum rumantschum – ina sort portal d’entrada online per discussiuns publicas, occurrenzas, texts ed ina tavla naira per  glieud rumantscha.

Projects ch’èn simpels da realisar

La giuria consistiva d’Annalisa Schaniel da la Lia Rumantscha, da David Vitali da l’Uffizi federal per cultura e da Dominic Blumenthal da la PSR. Ch’els n’hajan betg gì ditg da discutar, di Annalisa Schaniel: «Nus avain pudì tscherner or da buns projects ed ans essan decidids per quels trais, ch’èn tgunsch realisabels era entaifer curt temp. Per nus eri impurtant ch’i saja projects simpels.» In punct decisiv saja era stà ch’il project haja da far insatge cun las famiglias da la Bassa u sch’el gida da furmar ina cuminanza. «Ma en mintga cas en tut ils projects fitg empermettents – ins bada che la diaspora viva.» 

Suenter gudagnar è avant la lavur

Per las trais gruppas premiadas entschaiva la lavur pir uss. La gruppa dal pubquiz ha gia survegnì da la giuria la lezia da cumenzar directamain cun in pilot. Nua che quel vegn ad avair lieu sto la gruppa anc studegiar. Tuttas trais gruppas survegnan 4000 francs per cuntinuar cun lur concepts e sustegn dals organisaturs en furma da plirs colloquis. La finamira è ch’ils projects possian vegnir formulads en ina dumonda da sustegn, che vegn inoltrada a l’Uffizi federal per cultura.

Trais dumondas als organisaturs
«Forsa fissi meglier da be far mintga dus onns in creaton»
FMR: Essas Vus cuntents cul segund creaton rumantsch?
Barbla Etter: Gea, igl ha dà fitg bunas discussiuns e quels tschintg projects ch’èn vegnids preschentads èn fitg divers. Quai represchenta ils basegns da la diaspora. Nus n’avain betg be famiglias mabain era glieud giuvna u insumma glieud senza uffants che vulessan tuttina esser part dad ina rait rumantscha en la Bassa.
Quest onn a Berna hai gì damain participants che l’onn passà a Turitg. È quai in problem da la coordinaziun? 
Silvio Dietrich: La Lia Rumantscha emprova en mintga cas da far ina buna coordinaziun era en la diaspora. Ma i dependa era da las singulas regiuns, co ch’ins vegn dad activar la glieud e co che la communicaziun funcziunescha. E senza ils multiplicaturs en la regiun na po la LR era betg activar tuts. Ma en mintga cas stuain nus chapir che tut quai che nus faschain per la diaspora vegn era da bun al chantun Grischun. Per exempel quest project dals tunins ch’è vegnì premià, quai na sa restrenscha betg be sin uffants da la diaspora. Quai pon era uffants en il Grischun duvrar.
Co vai vinavant cun il creaton?
Barbla Etter: L’emprim stuain nus analisar quest’occurrenza gist passada. Ma forsa fissi meglier da far be mintga dus onns in creaton. Uschia avess ins era temp da realisar ils projects, e suenter temp dad elavurar novas ideas. Per part èn numnadamain las medemas ideas vegnidas discutadas a Berna sco a Turitg.

Projects premiads
1) Pubquiz rumantsch: L’idea da questa gruppa è dad elavurar in pachet cun tut quai ch’i dovra per organisar in pubquiz. Dimena dal flyer sur las dumondas enfin tar in concept da communicaziun ed ina glista da check co organisar ina localitad. Quest pachet pudess alura vegnir dà vinavant en differents lieus, sco ina sort sistem da franschisa. La gruppa en mira è plitost glieud rumantscha giuvna che vulessan tuttina era s’inscuntrar tranteren cun auters Rumantschs en la diaspora.
2) Tunins: Quai è in’idea che sa drizza cumplainamain als pli giuvens Rumantschs da la diaspora, als uffants. Sumegliant a quels apparatins electronics ch’i dat gia, la Toniebox ed il Tiptoi, vuless questa gruppa ubain organisar ils dretgs ubain sezza producir cuntegns per metter sin in apparatin electronic sco istorgias rumantschas, per ch’ils uffants rumantschs possian era tadlar ed interagir independentamain en lur lingua materna.
3) Forum Rumantschum: Cun ina sort portal (pagina da web) vuless questa gruppa crear ina unica punt d’entrada online per tut las persunas rumantschas per s’infurmar, discutar, s’exprimer e chattar contacts ed occurrenzas online. Perfin texts schurnalistics e discussiuns academicas duessan far part da quest portal.

Legendas: La co-presidenta da la Pro Svizra Rumantscha Barbla Etter ha moderà tras il segund creaton rumantsch, che ha gì lieu dumengia passada en il PROGR a Berna. fotos Martin Cantieni

Igl è vegnì studegià e discutà fin che las testas fimavan bunamain. Qua la gruppa dals tunins cun l’idea da producir istorgias e chanzuns sin apparatins electronics per uffants rumantschs.