Dil termometer al rollatur

Sin miu viadi da casa entochen sut la halla Cons a Mustér sun jeu sedumandaus: «Tgei pomai sesanfla tut en quella localitad numnada magazin cun material per la tgira dils malsauns?» El sutterran dalla halla Cons dispona l’Uniun samaritana Mustér da duas stanzas: Ina pil material ch’ella drova per ses exercezis, cuors ed engaschaments e l’autra – sco detg – per mobilias ed indrezs pils malsauns.

Arrivaus el liug ein la responsabla pil magazin Letizia Schmed (67) ed il president dall’uniun Baseli Jacomet (64) semtgai per dar a mi la pusseivladad d’ina uatga. Ed jeu sun surstaus buca pauc entrond ella localitad: Il spazi cun ina surfatscha da rodund 35 meters quadrats ei structuraus bein e dat spert ina survesta cun bia da quei che vegn dabien a persunas malsaunas, attempadas ni impedidas. En egl crodan spert entgins letgs faldai, carrs da rodas e rollaturs, crutschas, madrazzas, meisas specialas ed indrezs da tualetta. Mo lu era indrezs tecnics sco agid per malsauns per serender ella bognera.

Ina liunga historia

«Bia glieud sa buca tgei che nus havein tut cheu. Igl ei fetg bia da quei che persunas malsaunas ni attempadas drovan per saver semover il mintgadi», di Letizia Schmed ch’ei engaschada en quei magazin dapi igl onn 2010. E spert smacca ella in scriver enta maun a mi: «Mira cheu. Quei ei la historia da quei deposit. Quella historia ha entschiet igl onn 1903 parallelmein culla fundaziun dall’Uniun samaritana Mustér» (mira box).

Investau successivamein

Suenter ina cuorta lectura en quei scriver less jeu saver tgei ch’ei cavigliau e deponiu aschi pragmatic en quei deposit. «Nus investein mintg’onn rodund 10  000 francs en mobilias ed indrezs. Finanziau vegn quei cullas entradas per quei survetsch ni donaziuns», di Baseli Jacomet. El s’exprima en in tun che lai sentir spert che quei deposit schai a cor als exponents dall’uniun: «Dacuort havein nus cumpletau nies inventari cun quater letgs novs. Senza madrazza cuosta in singul 1800 francs.»

Letgs per persunas malsaunas ni cun in impediment temporar ein ina part essenziala dalla purschida. Per quei fa ei lu era buca surstar che 13 dils 17 letgs dall’uniun ein il mument enzanua en ina casa per levgiar la veta a pazients ni era allas persunas da tgira. «La damonda per saver affittar nossa purschida vegn u dils confamiliars dils pertuccai, da miedis ni era dalla spitex e dils spitals. Suenter ch’il mobiliar ni ils indrezs vegnan returnai, vegnan els schubergiai e desinfectai», di Letizia Schmed. E quei pretenda lavur. Quella ha ella fatg plirs onns cun Laurenzia Cajacob ed ils davos onns era cun siu consort Gerold. Contacts tgira l’uniun denton era culla Pro Senectute, Pro Infirmis ni era culla Ligia da cancer e las casas da tgira ed attempai dalla regiun.

Deposit e buca stizun

Per igl empristau pretenda l’uniun in’indemnisaziun, per in letg per exempel 75 francs il meins. Las tariffas pil mobiliar ed ils indrezs seigien unitas tier instituziuns ed interpresas. «Pagau vegn igl empristau dil pazient che sa allura dar quen persuenter all’AVS/IV ni alla cassa da malsauns. Igl ei buca aschia che nossa purschida vegn nezegiada sulettamein da persunas sils onns. Magari drovan era pli giuvens indrezs per in temps. Quei sa esser muort malsogna, accident ni suenter in’operaziun», di Letizia Schmed. Tier ella san persunas cun basegns da material ed indrezs s’annunziar: «Ei dat glieud che manegia che nies deposit seigi ina stizun. Quei ei denton buca aschia e per quei motiv havein nus era buca uras d’avertura ufficialas.»

Transport organisau

Sin giavisch organisescha l’uniun il transport dils indrezs ni dallas mobilias e segida d’indrizzar quels. «En casas veglias eis ei magari fetg stretg, surtut per transportar ils letgs. Schegie che quels san vegnir demontai en quater parts, ha la part principala tuttina ina peisa da rodund 30 kg. D’ina scala stretga siadora ei quei lu stuffi», declara Baseli Jacomet. Il mobiliar ni ils indrezs restien lu tiel pazient in cuort ni pli liung temps. «Igl ei era gia capitau ch’in letg ei vegnius returnaus gia dus dis suenter ch’el ei vegnius mess a disposiziun», seregorda Letizia Schmed.

Ils umens giuvens mauncan

L’Uniun samaritana Mustér dumbra il mument 18 commembras e tschun commembers activs. Avon rodund diesch onns eran aunc 40 persunas engaschadas activamein ell’uniun. «Ussa havein nus saviu beneventar entginas dunnas giuvnas en noss’uniun. Bugen havessen nus era sch’entgins umens giuvens sedecidessen d’esser samaritans», constatescha Baseli Jacomet.

Cun differentas acziuns emprovi l’uniun adina puspei d’animar glieud d’entrar ell’uniun. Quella salva in exercezi al meins. «Tier nus sa vegnir empriu fetg bia ch’ei d’engrau per l’entira veta. Dalla lavur che nus prestein per exempel sils posts d’arranschaments survegnin nus adina puspei era bia cumpliments ed engraziaments», di Letizia Schmed.

Alla tscherca d’ina successiun

Alla proxima radunonza generala dall’uniun vegn Letizia Schmed a communicar ch’ella calassi bugen cul post da responsabladad dil deposit da mobilias ed indrezs pils malsauns: «Plaunsiu munglass enzatgi pli giuven surprender quella funcziun.» 1993 eis ella entrada ell’uniun e ha silsuenter era absolviu la formaziun da scolasta samaritana.

Per la responsabladad pil deposit drovi ei negina savida speciala: «La persuna duess haver plascher da quei engaschi ed el cass optimal era ina partenaria ni in partenari che sa segidar ina ga ni l’autra.» La viseta ella localitad cun material per la tgira da malsauns va a fin cun in bien patratg da Baseli Jacomet: «Forsa essan era nus engrazieivels in mument ch’ei dat cheu tier nus indrezs e mobilias che san levgiar a nus la veta.»