Ün chomp da sejel be aposta per l’Hom Strom

Var tschinch mais pendna là, i’l tablà da la chasa da vaschins a Punt, las monnas da strom per la tradiziun unica da Scuol. Fin la prüma sonda da favrer, fin cha las scolaras ed ils scolars dal cumün fan landroura cuas chi plajan intuorn ün lattun per fuormar l’illuster Hom Strom – «ün hom da nom e pom», sco cha minchüna e minchün da Scuol sa. Ed ün hom tuottafat «made in Scuol».

«Cumprar quel strom, quai nu gess gnanca», disch Anton à Porta. «Hozindi vain tuot be amo racolt cun maschinas e vendü in ballas – ma our da quellas nu poust plü far bler.»

Daspö 30 ons semna e cultivescha il paur da Scuol sün ün da seis chomps ün pêr aras da sejel be aposta per l’Hom Strom. «Fingià meis bap semnaiva sün ün toc chomp il sejel per l’Hom Strom. Cur ch’eu n’ha surtut la pauraria n’haja lura fat inavant quai, simplamaing per mantegner la tradiziun.»

Ün hom da sejel

«Infin ch’el es grondun» es l’instrucziun illa chanzun da l’Hom Strom. E quella as lascha ragiundscher il meglder cun strom da sejel. Quellas monnas chi pendaivan ils ultims mais i’l tablà vaiva Anton à Porta semnà fingià la fin d’october avant bod ün on e mez. «I’s piglia pel plü sorts veglias sco per exaimpel ’cadi’, quai es üna sort da sejel d’inviern chi fa il strom bod il plü lung.» E plü lung il strom, plü bain vaja a plajar las cuas intuorn il lattun, apunta «infin ch’el es grondun».

«Schi’s lavura bain il prüm, crescha il sejel fich bain», disch Anton à Porta. Ed il sejel nu fa lura cun cultivar dürant la stà neir plü uschè blera lavur. «Cur ch’el ha üna tscherta otezza, cuverna’l bain il chomp. Lura tegna’l eir inavo la zizagna ed impedischa cha’l fuond süa oura massa svelt.»

Lavur manuala sül chomp

Cur cha’l sejel es sech e pront per la racolta, surlascha il paur il rest da la lavur a la scoula. «Scha l’ora es buna, giaina pel solit l’eivna avant la chatscha a tschunker», disch il mainascoula Mario Rauch. Üna lavur cha’ls magisters surpiglian – a man, culla fotsch, na culla maschina. «I dà da quels chi san sgiar magara bain, sun bod experts, oters han il prüm amo tschertas difficultats», quinta Mario Rauch. «Ma culs ons as tschüffa ün pa experienza.»

Chi’s fa quai a man culla fotsch – eir quai ha il böt da racoglier strom uschè lung co pussibel. «La maschina da scuder fa il tagl magara ot sur il fuond e clocca lura insembel il strom», declera Anton à Porta. «Culla fotsch as poja far il tagl fich bass e nu’s fa ir il strom.» Il davomezdi vegnan lapro las scolaras e’ls scolars dal s-chalin ot. Our dal strom tschunc lian els las monnas e pichan sü quellas i’l tablà. «Anton à Porta semna adüna vaira bler. Nus pigliain quant chi ha lö aint il tablà, il rest es reserva», disch Mario Rauch.

Bod adüna avuonda strom

Ch’in tuot ils 30 ons ch’el cultivescha il sejel per l’Hom Strom hana pel solit racolt avuonda, as regorda Anton à Porta. «Id ha schon dat ün o tschel on cha’l sejel es restà cuort, lura haja dat ün Hom Strom ün pa plü majer. Ma be ün on d’eira la racolta uschè noscha cha nus vain stuvü tour lapro amo ün pa strom da la clostra vi’n Val Müstair».

Quist on as mantunan las monnas fin bod suot il tet dal tablà. Fin la prüma sonda da favrer pichna là per süar – schabain chi nun es neir uschè mal, scha’l strom es amo ün pa ümid. «Lura è’l plü lom e nu rumpa uschè svelt cun plajar las cuas intuorn il lattun», disch Anton à Porta. E lura düra il spectacul la saira forsa eir ün zich plü lönch. Cur cha’l sain batta las ot vain el impizzà, l’Hom Strom – e «tuot la glieud dal lö s’allegra da seis fö».